Tháng 7/2022, bệnh đậu mùa khỉ được WHO coi là Tình trạng Khẩn cấp Y tế Công cộng Quốc tế. Cùng bổ sung ngay kiến thức chi tiết về căn bệnh này để có cách phòng ngừa hiệu quả nhất!
I. Khái niệm và nguồn gốc của bệnh đậu mùa khỉ
Hầu hết chúng ta đã đều nghe qua bệnh đậu mùa, thế nhưng ít ai biết chi tiết bệnh đậu mùa khỉ là gì. Tìm hiểu ngay sau đây:
– Bệnh đậu mùa khỉ hay bệnh ban khỉ (Monkeypox) là một bệnh do virus đậu mùa khỉ gây ra. Đây là một bệnh truyền nhiễm từ động vật do virus gây ra, có nghĩa là nó có thể lây lan từ động vật sang người. Nó cũng có thể lây lan từ người này sang người khác.
– Lý do căn bệnh này được gọi là đậu mùa khỉ vì nó lần đầu tiên được xác định trên các đàn khỉ được nuôi để nghiên cứu vào năm 1958. Tuy nhiên nó chỉ được phát hiện ở người vào năm 1970.
II. Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ
Bệnh đậu mùa khỉ ở một số người có thể gây ra một loạt các dấu hiệu và triệu chứng. Trong khi một số người có các triệu chứng nhẹ thì một số khác có thể phát triển các triệu chứng nghiêm trọng hơn và cần được chăm sóc tại các cơ sở y tế. Những người có nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc có biến chứng nặng hơn bao gồm phụ nữ đang mang thai, trẻ em và những người bị suy giảm hệ miễn dịch.Các triệu chứng phổ biến nhất của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm:
– Sốt
– Nhức đầu
– Đau cơ
– Đau lưng
– Uể oải
– Sưng hạch bạch huyết.
Sau đó hoặc kèm theo phát ban có thể kéo dài từ hai đến ba tuần. Các nốt phát ban có thể được tìm thấy trên:
– Mặt
– Lòng bàn tay
– Lòng bàn chân
– Mắt
– Miệng
– Họng
– Bẹn và các vùng sinh dục hoặc hậu môn
Số lượng nốt phát ban có thể từ một đến vài nghìn. Các vết phát ban bắt đầu phẳng, sau đó chứa đầy những chất lỏng trước khi đóng vảy, khô và bong ra. Sau đó một lớp da mới sẽ hình thành bên dưới.
Các triệu chứng này thường kéo dài từ hai đến ba tuần và thường tự biến mất hoặc sau khi được chăm sóc hỗ trợ, chẳng hạn như dùng thuốc giảm đau hoặc sốt. Người bệnh vẫn có khả năng lây nhiễm cho người khác cho đến khi tất cả các tổn thương đóng vảy và dần mất đi.
Việc cần làm khi có triệu chứng
– Nếu bạn đã tiếp xúc gần với người bị nhiễm virus Monkeypox hoặc một môi trường có thể đã bị nhiễm virus, hãy theo dõi chặt chẽ bản thân để biết các dấu hiệu và triệu chứng trong 21 ngày sau lần tiếp xúc cuối cùng.
– Hạn chế tiếp xúc gần gũi với người khác và khi không thể tránh khỏi, hãy cho người tiếp xúc của bạn biết rằng bạn đã tiếp xúc với mầm bệnh.
– Nếu bạn nghĩ rằng bạn có các triệu chứng của căn bệnh này, hãy liên hệ với cơ sở y tế gần bạn để được tư vấn, xét nghiệm và chăm sóc y tế. Cho đến khi bạn nhận được kết quả xét nghiệm, hãy cách ly bản thân với những người khác nếu có thể và nhớ vệ sinh tay thường xuyên.
– Nếu bạn có kết quả dương tính với , cơ sở y tế của bạn sẽ tư vấn cho bạn về việc bạn nên cách ly tại nhà hay tại cơ sở y tế và bạn cần chăm sóc gì.
Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ
Những đối tượng sau đây có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ:
– Những người sống chung hoặc tiếp xúc gần (bao gồm cả quan hệ tình dục) với người mắc bệnh.
– Tiếp xúc thường xuyên với động vật có nguy cơ nhiễm bệnh cao nhất.
– Các nhân viên y tế chăm sóc người bệnh bị đậu mùa khỉ.
– Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ.
– Những người bị suy giảm miễn dịch có nguy cơ mắc các triệu chứng nghiêm trọng hơn, và trong một số trường hợp hiếm hoi đã tử vong.
Những người đã được tiêm ngừa bệnh đậu mùa có thể có một số kháng thể bảo vệ chống lại bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, những người trẻ tuổi hiện nay chưa chắc đã được chủng ngừa bệnh đậu mùa vì việc chủng ngừa bệnh đậu mùa đã ngừng ở hầu hết các cơ sở trên toàn thế giới sau khi bệnh này bị xóa sổ vào năm 1980. Những người đã được chủng ngừa bệnh đậu mùa không nên chủ quan mà nên tiếp tục thực hiện các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ bản thân và những người khác.
Nguy cơ tử vong khi mắc bệnh đậu mùa khỉ
– Đối với hầu hết các trường hợp mắc bệnh, các triệu chứng sẽ tự biến mất trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, ở một số người, dấu hiệu nhiễm trùng có thể dẫn đến các biến chứng và thậm chí tử vong.
– Trẻ sơ sinh, trẻ em và những người bị suy giảm hệ miễn dịch tiềm ẩn nguy cơ mắc các triệu chứng nghiêm trọng hơn và nguy cơ tử vong cao hơn.
– Các biến chứng của bệnh bao gồm nhiễm trùng da thứ phát, viêm phổi, trí nhớ suy giảm và các vấn đề về mắt.
– Trong quá khứ, từ 1% đến 10% những người bị bệnh đậu mùa khỉ đã tử vong. Điều quan trọng cần lưu ý là tỷ lệ tử vong ở các cơ sở khác nhau có thể khác nhau do một số yếu tố ngoại cảnh, chẳng hạn như khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe hiện đại còn hạn chế. Những con số này có thể là một đánh giá chưa chuẩn xác vì việc giám sát bệnh đậu mùa ở khỉ thường bị hạn chế trong quá khứ.
Tại các quốc gia mới bị ảnh hưởng đợt mới nhất 2022 và nơi bùng phát gần đây cho đến nay vẫn chưa có trường hợp tử vong nào được ghi nhận.
III. Phương thức lây lan của bệnh đậu mùa khỉ
– Bệnh đậu mùa khỉ lây từ người này sang người khác khi tiếp xúc gần gũi với người bệnh, bao gồm tiếp xúc trực diện, da kề da, miệng kề miệng hoặc miệng với da, kể cả quan hệ tình dục.
WHO vẫn đang tìm hiểu về khả năng lây nhiễm của những người bị bệnh đậu mùa khỉ, nhưng nhìn chung họ được coi là có khả năng lây nhiễm cho đến khi mà tất cả các vết thương đóng vảy, vảy bong ra và một lớp da mới hình thành bên dưới.
– Môi trường xung quanh cũng có thể bị nhiễm virus đậu mùa khỉ, ví dụ như khi một người nhiễm bệnh chạm vào quần áo, giường, khăn tắm, đồ vật, thiết bị điện tử và các bề mặt.
Người khác chạm vào những đồ vật này sau đó có thể bị nhiễm bệnh. Cũng có thể bị nhiễm bệnh do hít thở phải vảy da hoặc virus từ quần áo, giường hoặc khăn tắm. Đây được gọi là sự truyền qua các vật thể bị ô nhiễm (truyền qua fomite).
– Các vết loét, tổn thương hoặc vết loét trong miệng có thể lây nhiễm, có nghĩa là virus có thể lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với miệng, các giọt đường hô hấp và có thể qua bình xịt tầm ngắn.
Các cơ chế lây truyền qua đường không khí đối với bệnh đậu mùa ở khỉ vẫn chưa được hiểu rõ và các nghiên cứu đang được tiến hành để tìm hiểu thêm.
– Virus này cũng có thể lây lan từ người đang mang thai sang thai nhi, sau khi sinh qua tiếp xúc da kề da, hoặc từ cha mẹ bị bệnh ban khỉ sang trẻ sơ sinh hoặc trẻ em khi tiếp xúc gần gũi.
– Đặc biệt, mặc dù trường hợp nhiễm virus không có biểu hiện đã được ghi nhận. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa biết rằng các chất dịch và đồ vật của các bệnh nhân đó có thể truyền bệnh được hay không.
Các mẫu DNA của virus đậu mùa khỉ đã được tìm thấy trong tinh dịch, nhưng người ta vẫn chưa biết liệu nhiễm trùng có thể lây lan qua tinh dịch, dịch âm đạo, nước ối, sữa mẹ hoặc máu hay không. Vì bệnh đậu mùa khỉ mới quay trở lại gần đây nên các nghiên cứu đang được khẩn trương tiến hành. Mục đích để tìm hiểu thêm về việc liệu mọi người liệu có thể lây lan thông qua việc trao đổi các chất lỏng này trong và sau khi nhiễm trùng có triệu chứng hay không.
1. Lây từ động vật sang người
Bệnh đậu mùa ở khỉ có thể lây sang người khi họ tiếp xúc thân thể với động vật bị nhiễm bệnh. Vật chủ động vật bao gồm:
– Động vật gặm nhấm
– Động vật linh trưởng
Có thể giảm nguy cơ mắc bệnh đậu mùa ở khỉ từ động vật bằng cách tránh tiếp xúc khi không bảo hộ với động vật hoang dã, đặc biệt là những con bị bệnh hoặc đã chết (kể cả thịt và máu của chúng). Ở các quốc gia lưu hành động vật mang bệnh đậu khỉ, bất kỳ thực phẩm nào có thịt hoặc các bộ phận của động vật phải được nấu chín kỹ trước khi ăn.
2. Lây từ người sang động vật
Mặc dù các trường hợp người bị bệnh đậu mùa khỉ lây nhiễm cho động vật chưa được ghi nhận, nhưng đó cũng là một nguy cơ tiềm ẩn. Những người đã xác nhận hoặc nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa ở khỉ nên tránh tiếp xúc gần với động vật, bao gồm:
– Vật nuôi (như mèo, chó, chuột đồng, chuột nhảy, v.v.)
– Gia súc
– Động vật hoang dã
Những người bị bệnh đậu mùa khỉ nên đặc biệt cảnh giác xung quanh các động vật được biết là dễ bị nhiễm virus đậu mùa khỉ, bao gồm cả động vật gặm nhấm và động vật linh trưởng không phải người.
3. Lây truyền qua máu
Bạn không được hiến máu khi cảm thấy không khỏe. Nếu bạn có lịch hẹn để hiến máu, hãy tự đánh giá sức khỏe của mình và theo dõi bất kỳ triệu chứng nào của bệnh đậu mùa khỉ và sắp xếp lại cuộc hẹn nếu bạn cảm thấy không khỏe.
Có những quy trình nghiêm ngặt về thời điểm mọi người có thể cho máu. Người hiến tặng sẽ được hỏi những câu hỏi về cảm giác hay bất kỳ triệu chứng nào hiện đang gặp phải. Điều này được thực hiện để giảm nguy cơ bất kỳ ai bị bệnh truyền nhiễm khi cho máu.
IV. Cách phòng tránh bệnh đậu mùa khỉ
Giảm nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ bằng cách hạn chế tiếp xúc gần với những người đã nghi ngờ hoặc xác nhận mắc, hoặc với động vật có thể bị nhiễm bệnh. Làm sạch và khử trùng các môi trường có thể đã bị nhiễm virus từ người có khả năng lây nhiễm thường xuyên. Thông báo về bệnh ban khỉ trong khu vực của bạn và trò chuyện cởi mở với những người bạn tiếp xúc gần (đặc biệt là quan hệ tình dục) về bất kỳ triệu chứng nào mà bạn hoặc họ có thể mắc phải.
Nếu bạn nghĩ rằng bạn có thể bị bệnh, bạn có thể hành động để bảo vệ người khác bằng cách tìm kiếm lời khuyên y tế và cách ly với những người khác cho đến khi được xét nghiệm và có kết quả.
Điều này sẽ ngăn bạn truyền virus cho người khác. Nhận lời khuyên từ nhân viên y tế về việc bạn nên cách ly tại nhà hay tại cơ sở y tế. Cho đến khi có các nghiên cứu rõ hơn về sự lây truyền qua dịch tình dục, hãy sử dụng bao cao su như một biện pháp phòng ngừa trong khi quan hệ tình dục trong 12 tuần sau khi bạn đã bình phục.
V. Hướng dẫn cách ly và điều trị từ WHO
Hướng dẫn tự cách ly tại nhà
Nếu bạn nhiễm virus Monkeypox, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn sẽ tư vấn xem bạn nên được chăm sóc tại bệnh viện hay tại nhà. Điều này sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng của bạn. Xem rằng liệu bạn có các yếu tố có nguy cơ mắc các triệu chứng nghiêm trọng hơn hay không; và liệu bạn có thể giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm cho bất kỳ ai mà bạn sống cùng hay không.
Nếu bạn được khuyên nên cách ly bệnh đậu mùa khỉ ở nhà, bạn không nên ra ngoài. Hãy bảo vệ những người khác mà bạn sống cùng càng nhiều càng tốt bằng cách:
– Sinh hoạt trong một căn phòng riêng biệt.
– Sử dụng phòng tắm riêng hoặc vệ sinh sát khuẩn sạch sẽ sau mỗi lần sử dụng
– Làm sạch các bề mặt thường xuyên chạm vào bằng xà phòng và nước, chất khử trùng gia dụng và tránh quét hay hút bụi. Bởi điều này có thể làm xáo trộn các phần tử virus và khiến những người khác bị nhiễm bệnh.
– Sử dụng đồ dùng riêng, khăn tắm, quần áo, giường và đồ điện tử.
– Tự giặt giũ (nhấc khăn trải giường, quần áo và khăn tắm cẩn thận, không giũ mạnh khiến các phần tử virus lan ra trong không khí, cho vật liệu vào túi ni lông trước khi mang vào máy giặt và giặt bằng nước nóng trên 60 độ).
– Mở cửa sổ phòng để thông gió tốt.
– Khuyến khích mọi người trong nhà rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước hoặc chất khử trùng tay có cồn.
Nếu bạn không thể tránh ở cùng phòng với người khác hoặc tiếp xúc gần gũi với người khác trong khi cách ly ở nhà, thì hãy cố gắng hết sức để hạn chế rủi ro cho họ bằng cách:
– Tránh chạm vào nhau
– Vệ sinh tay thường xuyên
– Che vết phát ban của bạn bằng quần áo hoặc băng y tế
– Mở cửa sổ trong nhà
– Đảm bảo bạn và bất kỳ ai trong phòng đều đeo khẩu trang y tế vừa vặn với khuôn mặt.
– Duy trì khoảng cách ít nhất 1 mét.
Nếu bạn không thể tự giặt quần áo của mình và người khác phải làm việc đó cho bạn, họ nên đeo khẩu trang y tế vừa vặn, găng tay dùng một lần và thực hiện các biện pháp phòng ngừa giặt là được liệt kê ở trên.
Hướng dẫn điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Những người bị bệnh đậu mùa khỉ nên làm theo lời khuyên của bác sĩ, y tá hoặc người trực tiếp khám chữa bệnh cho mình. Các triệu chứng thường tự hết mà không cần điều trị. Nếu cần, có thể dùng thuốc giảm đau và thuốc hạ sốt để giảm một số triệu chứng.
Lưu ý về chế độ sinh hoạt
– Uống đủ nước
– Ăn uống đầy đủ
– Ngủ đủ giấc
Những người tự cô lập nên chăm sóc sức khỏe tinh thần của mình bằng cách làm những việc họ cảm thấy thư giãn và thú vị, duy trì kết nối với những người thân yêu bằng cách sử dụng công nghệ, tập thể dục nếu cảm thấy đủ khỏe và có thể làm như vậy trong khi cô lập. Nếu cần, hãy yêu cầu hỗ trợ về mặt tinh thần từ bác sĩ chuyên khoa.
Việc nên làm khi mắc đậu mùa khỉ?
– Không gãi da
– Chăm sóc vùng phát ban bằng cách rửa tay sạch sẽ trước và sau khi chạm vào tổn thương
– Giữ da khô và không được che đậy (trừ khi không thể tránh khỏi ở trong phòng với người khác. Trong trường hợp đó, người bệnh nên che phủ bằng quần áo. hoặc băng cho đến khi có thể cách ly hoặc khi khỏi bệnh).
– Phát ban có thể được giữ sạch bằng nước tiệt trùng hoặc thuốc sát trùng.
– Súc miệng bằng nước muối có thể được sử dụng cho các tổn thương trong miệng.
– Tắm nước ấm với baking soda và muối Epsom có thể giúp chữa các tổn thương trên cơ thể.
– Lidocain có thể được áp dụng cho các tổn thương ở miệng và quanh hậu môn để giảm đau.
Sau nhiều năm nghiên cứu về phương pháp điều trị bệnh đậu mùa, việc phát triển các sản phẩm thuốc cũng có thể hữu ích để điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Một loại thuốc kháng virus được phát triển để điều trị bệnh đậu mùa (tecovirimat) đã được Cơ quan Dược phẩm Châu Âu phê duyệt vào tháng 1 năm 2022 để điều trị bệnh đậu mùa khỉ.
Kinh nghiệm với những phương pháp trị liệu này trong bối cảnh bùng phát bệnh còn hạn chế.
VI. Câu hỏi thường gặp
1. Biện pháp để kiểm tra đã từng bị đậu mùa khỉ hay chưa?
– Hiện có các xét nghiệm để phát hiện xem bạn có kháng thể với orthopoxvirus (họ virus gây bệnh đậu mùa khỉ) hay không.
Những xét nghiệm này có thể giúp xác nhận xem bạn đã được chủng ngừa bệnh đậu mùa hoặc đậu mùa khỉ, hay đã tiếp xúc với vi rút orthopoxvirus trong quá khứ hay chưa.
– Tuy nhiên, điều các xét nghiệm không thể xác định đó là vaccin, virus đậu khỉ hay một loại virus orthopoxvirus khác mà bạn đã tiếp xúc trước đây.
Vì lý do này, các xét nghiệm kháng thể hiện thường không được sử dụng để kiểm tra việc tiếp xúc với bệnh đậu mùa khỉ trước đây hoặc chẩn đoán một trường hợp nghi ngờ mắc bệnh mới.
2. Có thể tái mắc lại bệnh đậu mùa khỉ không?
– Sự hiểu biết của WHO về khả năng miễn dịch kéo dài bao lâu sau khi nhiễm bệnh đậu mùa ở khỉ hiện còn hạn chế.
– WHO hiện vẫn chưa hiểu rõ liệu lần nhiễm bệnh đậu mùa khỉ trước đây có mang lại cho bạn khả năng miễn dịch chống lại các bệnh nhiễm trùng trong tương lai hay không và nếu có thì trong bao lâu. Ngay cả khi bạn đã từng bị ban khỉ trước đây, bạn không nên chủ quan để tránh bị tái nhiễm.
– Nếu bạn đã từng bị bệnh đậu mùa khỉ trước đây và ai đó trong gia đình bạn cũng mắc bệnh này, bạn có thể bảo vệ người khác bằng cách trở thành người chăm sóc được chỉ định, vì bạn có nhiều khả năng được miễn dịch hơn người khác.
– Tuy nhiên, bạn vẫn nên thực hiện tất cả các biện pháp phòng ngừa để tránh bị tái nhiễm.
VII. Tổng kết
Trong bối cảnh virus đậu mùa khỉ xuất hiện lại tại một số nước trên thế giới, Việt Nam cũng là một nước có nguy cơ tiềm ẩn về căn bệnh này. Vì thế, việc bổ sung cho bản thân, gia đình và người thân là rất quan trọng. Mong rằng qua bài viết chi tiết về bệnh đậu mùa khỉ trên, bạn và người thân yêu sẽ bảo vệ sức khỏe của mình tốt hơn!
